Memur baba, terzi bir annenin çocuğu olarak orta sınıfın altı bir mahallede büyüdüm ve babam maddi anlamda iki yakası bir araya gelmeyen biriydi.
İş hayatında girdiğim bir tükenmişlik sendromu atağını kaldıramadım ve istifa ettim. Oysa her fırsatta “Türkiye şartlarına göre iyi bir maaş” diyordum kendi kendime ama alım gücü günümüzde küresel çapta değerlendirilmesi gereken bir kriter. Bu nedenle maaşlı işe olan inancımı da kaybetmiştim, babamdan tek farkım bir memurdan daha fazla kazanmam ve özel sektörde olmamdı. Ticaretle uğraşmak, bir şeyler ürettirip satmak ve çok kazanmak istiyordum. (2013)
Bu konuyu ilk açtığımda çevrem karşı çıktı. Hangi fikrimi anlatsam onu nasıl yapamayacağımı ve nasıl sefil bir hayat yaşayacağımı, nasıl başarısız olacağımı duydum çevremden.
Kredi Borcu ile İşten Ayrılmak
Ne yapacağımı ve ne satacağımı bilmiyordum. Beyaz yakalı kafamla deriden kamera askısı, saat kordonu ve Macbook kılıfı üretebileceğimi düşünerek işe koyuldum.
Başta 3–5 parça üretip satabilsem de sonuçta tek başıma ve kısıtlı üretimle istediğim kazançlara çıkamazdım, zaman geçiyordu, sadece 3 ay yetecek para kalmıştı hesabımda ve para kazanmam lazımdı.
Düşünüyordum…
Üretelim ama O İş Öyle Olmuyor
Atölyeleri gezip ürünleri seri ürettirmek istedim, böylece ufak çaplı reklam vererek yurtdışına satışı deneyebilir, pazar yerlerine iddialı girebilirdim. On farklı üretilecek model çıkarmıştım. Her model için minimum 50-100 adet arası ürettirmem gerektiği söylendi. Buna gücüm yetmezdi.
Öğreniyordum…
Yola Çıkana Yolun Görünmesi
Atölyeleri yine gezerken birisi bana “Buranın adamına benzemiyorsun, gel bir sohbet edelim, ne yapıyorsun günlerdir burada?” dedi. Muharrem abi ile tanışma hikayem böyle başladı.
Dört espresso gücündeki esnaf çayı eşliğinde sohbet ettik ve sonra şu diyalog geçti;
M: Burada birinci sınıf ayakkabılar var. Bana bir teklif sun.
Ben: Ne teklifi sunayım abi
M: Teklif sunmayı öğren, bir teklif sun. Sana teklif sunulsa dahi sen de kendi teklifini sunmayı öğren. Al bu ürünleri götür, ay sonunda sattıklarının parasını ödersin. Bu yönteme konsinye satış denir, önce satar sonra ödersin. Önce para kazan sonra hayalindeki ürünü yine sat, al sana ürün.
Ben: Yalnız ben ayakkabıdan anlamam, kadın ayakkabıdan hiç anlamam.
M: Ben de anamdan doğduğumda öğrenmedim, öğrenirsin. Şimdi benimle fiyat pazarlığı yapacaksın. Ben seni kazıklamaya çalışacağım ama kazıklanmayacaksın…
Muharrem abi ticaret yolundaki ilk hocam diyebilirim. İlkokul mezunu bu adamın onlarca çalışanı ve ünlü markalara da lisanslı üretim yapan devasa bir atölyesi vardı. Konuşması benim gibi steril ofis ortamından çıkmış beyaz yaka biri için şok etkisi yapsa da şoku atlatmıştım. Adam haklıydı, önce para kazanmam lazımdı. O gün, önemli olanın yola çıkmak olduğunu anlamış ve o yoldaki ilk kişiyle tanışmıştım.
Öğreniyordum…
İlk Satış ve İlk Fatura Vakası
Açık kaynak, ücretsiz bir script ile eticaret sitemi kurdum. Şahıs vergi mükellefi oldum. Facebook ve Instagram’da reklamlar vermeye başladım. Kalan parayı da buraya sıvayacaktım. Para kazanmak için para harcamak gerekliydi.
İkinci gün ilk satışımı almıştım. Hatalı yazdırdığım ilk faturayı da çöpe atmıştım, muhasebeciye bir şey danışırken söyledim, o da panikle “Delirdin mi abi ne çöpe atması, fatura atılmaz, yırtılmaz.” demişti. Başladım çöpü kurcalamaya. Ne bileyim, ilk işim, ilk satışım, öğreniyordum…
İlk Yatırımcım ve İlk Dolandırıcım
İnternet satışlarım günlük rutine girmişti ve yaptığım işi atölyelerden duyan bir zincir mağaza sahibi işi büyütmek ve birlikte çalışmak istediğini söyledi. Arkama aldığım sermaye gücüyle rahatladığımı düşünerek işi ve ekibi büyütüyordum ki ticari hayattaki toyluğum sebebiyle kısa bir süre sonra dolandırıldım ve sıfırlandım.
Yağmur yağdığında ortaya çıkan şemsiyeciler gibi, bir düşüşte “Biz demiştik kolay değil bu işler Ahmetcim” diyen gerzek çevrem yine ortaya çıkmıştı. Bu kişilerle son görüştüğüm olaydı. Yaptıkları en cesur hamle taşıt kredisi çekmek olan insanlar tarafından ticarete atılarak ne kadar yanlış bir seçim yaptığım vurgulanıyor, kendi hayatlarının ne kadar rahat olduğunu anlatmaya çalışılıyorlardı, aslında kendilerini tatmin etme çabasındaydılar, ben battığım için değil kendileri bu yola girmediği için mutluydular, o kadar mutluydular ki üzülme numarası bile yapamadılar.
Öğreniyordum…
七転び八起き
– Japon Atasözü
“Yedi defa düşsen de, sekiz defa kalk”
Yakınmanın Bir Lüks Olduğunu Fark Etmek ve Travma Sonrası Yükseliş
O yaşa kadar zaten çok özgüvenli biri değildim ve artık kendime güvenimi iyice kaybetmiştim. Hayatımda bu kadar güçsüz hissettiğim bir anı hatırlamıyorum. Adeta kendime acıyordum, insanın kendine acıması kadar zavallı bir hal yok. Aynaya baktığımda kendine bir faydası olmayan, kandırılan bir zavallı görüyordum.
Ailemle paylaştım; babam çok üzülmüş ve annem ağlamıştı. O an şunu düşündüm; bu durumun neye faydası vardı? Hatta birkaç arkadaşı arayıp; birilerine yakınıp, söylenip, ağlamak istiyordum. Bunun inanılmaz gereksiz bir lüks olduğunu fark ettim, bu neyi değiştirecekti? Ailemin üzülmesi, arkadaşlarıma yakınmam neyi değiştirecekti? Aylık ödemelerim, faturalarım ve borçlarım insanlar üzüldüğü için ertelenmeyecekti. Kimsenin beni o çukurdan çıkaracak maddi gücü de yoktu, bunu yapması için sebep de yoktu çünkü ben kendi seçimlerimin sonucunu yaşıyordum, herkes üzgün o kadar.
On gün kadar süren buhran sonunda işte o gün ben ayağa kalkmazsam kimsenin umurunda olmadığımı, umurunda olanların da bir şey yapamadığını, sadece üzüldüğünü gördüm. Tekrar kalkıp başlamak gerekiyordu, üstelik bir an önce çünkü ödemelerim ve hayal ettiğim bir hayat vardı, para kazanmak zorundaydım.
Tekrar başlamaya karar verdiğim günün ertesi sabahını unutmam, duruşumun daha dikleştiğini, daha canlı ve kendinden emin bakmaya başladığımı hissetmiştim. Özgüvensizlik hissetmiyor, korkutucu derecede kendime güveniyordum, işin ilginç yanı beni dolandıran kişiyi de zihnimde affetmiştim, hatta bunu yaptığı için onu bir zavallı görmeye başlamıştım, zavallı adam zincir mağazaları olan milyonluk biri bunu yapmaya gerek duymuştu, küçük ve zavallıydı. Zihnimi onunla meşgul edecek zamanım da yoktu, ayrıca biri bana zarar verebildiyse bu benim zaafiyetimden dolayıydı, sorumlusu yine bendim.
Her şeyden öte beynim sanki beni bir yaşamda kalma savaşına hazırlıyor gibiydi. Psikolog arkadaşıma çok sonra bunu anlattığımda, yaşadığım bu durumun travma sonrası yükseliş olduğunu söyledi.
Öğreniyordum…
Tekrar Başla ve Aynı Aptallığı Yapma
Zaten işin temellerini öğrenmiş, tedarik sorunumu çözmüş, atölyelerin güvenini kazanmıştım. Hızlıca işe koyuldum, ilk üç ay ödemelerimi yapamadım bankaya, Muharrem abinin “Kendi teklifini sun, şansını dene” sözü aklıma geldi. Bankalarla görüşüp derdimi anlattım ve ek faiz, masraf karşılığında 6 ay öteleyebileceklerini borçları da yapılandıracaklarını söylediler. Güzel bir haberdi bu, adeta nefes almaya başlamıştım. Teklifimi sunmuş, şansımı denemiştim ve olmuştu.
Bu dönem çok uzun, geçiyorum o nedenle…
Aylar sonra üç farklı ofis değiştirdik çünkü hem ekip büyüyor hem malı depoluyorduk ve sığmıyorduk. Kargo firmaları sadece kendileriyle çalışma karşılığı ofise klima, bilgisayar veya elektrik faturalarımızın ödenmesi gibi ilginç tekliflerle geliyorlardı.
Öğreniyordum…
İlk Yüklü İhracat ve Tekrar Batış
Laleli’de tanıştığım Roman adında Ukraynalı birine, Ukrayna ve Rusya distribütörlüğü vermeyi teklif ettim, kabul etti ve o günden sonra çılgınlar gibi Rusya pazarına toptan ürünler sattık. Roman’ın geniş bir perakende ağı vardı. (Hala arkadaşız)
Roman bir gün yüklü bir talep olduğunu, bunu karşılarsak seviye atlayacağımızı söyledi. Biz de kabul ettik ve Rusya’ya kapasitemizin 11 katı büyüklükte yüklü bir malı İzmir Limanı’ndan Rostow Limanı’na gönderdik ve iki gün sonra bizimkiler (Türk Hava Kuvvetleri) Rus uçağını vurdu.
Bu süreç de uzun; kısaca mallarımıza ulaşamadık, geri çekemedik, Rusya’daki banka hesaplarımız bloke edildi, bloke edilen tutar Rus dağıtımcı müşteriye iade edildi, Roman’da Rusya’da rüşvetle bu işi çözmeye çalışınca hapse atıldı, neyseki üç ay sonra serbestti fakat o da biz de batmıştık.
Ticari açıdan böyle bir olay ihtimal dahilinde olmadığından buradaki riski görememiştim. Sonuçta ihracat yapıyorsunuz, prosedür belli ama bir ülke ile savaşın eşiğine gelmek, hukuksuzca mallarla iletişimin koparılması gibi bir olasılık akıllara gelmiyor. Sigorta poliçesi böyle bir durumu da kapsamıyor üstüne.
Burada hatam, tek bir pazara fazla güvenip şirketi batıracak kapasitede bir riski tek pazar için almaktı. Bunu yapmamam gerektiğini ağır bedelle öğrendim. İnsan akıl edemediğini deneyimleyerek öğreniyor.
Kahkaha Eşliğinde Batış Kutlaması
Daha sonra hisse karşılığı işe dahil olan ve aynı zamanda ortağım olan arkadaşımla batışımızı adeta kutladık. Moraller gayet yüksekti, yaptığımız ağır hatalardan neler öğrendik ve yeni bir şey mi deneyelim yoksa öğrendiğimiz ayakkabı işinden devam mı edelim diye konuşuyorduk. Yeniden başlayacağımıza çok emindik çünkü sadece kendimize güveniyorduk. Ne yapabileceğimizi biliyor, ne yapamayacağımızı bilmiyorduk.
Öğreniyorduk…
Uzun Süreç, Kısaca Bundan Sonra Neler Oldu
Tek ülke pazarına yığılmak riskli olduğundan farklı ülke pazarlarına yöneldik. Tekrar şirket kurduk ve 54 ülkeye ulaştık. Eskisi gibi konteyner dolusu değildi ama her gün birkaç ülkeye, ülke başı 30–100 büyük koli ürün çıkıyordu. Ürünlerimiz sertifikalıydı ve yüksek komisyon bırakıyorduk, insanlar bizim ürünlerimizi satmak için çıldırıyordu.
15 Temmuz darbe girişimi olunca piyasa tekrar durdu, çalıştığımız beş atölyeden üçü kaçtı, üç tedarikçiden ikisi kayıptı. Bunlara kayyum atandı, kayyumlarla görüştük. “Bu ülkenin sizin gibi genç girişimcilere ihtiyacı var, ne devlet desteği, ne teşvik kullanmışsınız, hiçbir cemaatle bağınız da bulunmuyor, ödemeniz yapılacak.” denilerek güzelce övülüp gönderildik. Geç gelen ödeme, ödeme değildir. Üstüne konkordatolar ilan edildi ve ödemeler 2 yıl ertelendi. O dönem seri iflaslara yol açan ayakkabı sektöründeki bu dalga bizi de vurdu. İflas demeyelim de bu sefer biz yeter diyerek kapattık ve ayakkabı işine tövbe ettik.
Bu süreçte pasif gelirlerim olan stok fotoğrafçılıktan her ay bir asgari ücret kadar zaten gelirim vardı. Biraz yorgunluk hissetmiştim ve artık hiçbir şey yapmayacağımı sadece pasif gelirlere yöneleceğimi söylesem de girişimcilik virüsü bulaşmıştı bir defa, dönüş yoktu artık…
Aradan biraz zaman geçti, küçük çaplı farklı ihracat işleri deniyor güzel sonuçlar da alıyordum ama büyütmek istemiyordum işleri, kendi halimde takılıyordum. Kuzenim bir gün “Tayland’dayım kuzen gel, hayat burada, kafanı dağıtırsın” dedi. Bangkok’a indim ve ikinci gün “Ben burada yaşarım” dedim. Bangkok’un bende hakkı fazla, kendimi bulduğum, hayatımı değiştiren ve sanki hep oralıymışım gibi hissettiren bir şehir… Bangkok’tan Bali’ye 20$’a bilet bulunca ani kararla Bali’ye geçtim.
Girişimcilik virüsü bulaşmıştı bir defa, Bali’de Ubud bölgesine geçmiştim ve bir taksiciye beni bambu atölyelerine götürmesini istedim. Bambu pipet üreten bir atölye beni çok heyecanlandırdı. Ürünleri fotoğrafladım, toptan fiyat aldım ve Ubud Starbucks’ın muhteşem ortamında İngilizce bir katalog hazırlayıp. ABD’deki kafe ve restoran tedarikçilerine isme özel, kısa bir mail yazıp, pdf formatındaki kataloğu ekledim. Yüzden fazla tedarikçiye mail göndermiştim teker teker ama 18 tanesi geri dönüş yapıp numune istedi. Önce bir tanesi ile, zamanla beş tanesi ile çalışmaya başladık. Altı ay sonunda bir milyon adetten fazla bambu pipet satmıştık. “Bu para bana hiçbir şey yapmazsam 5 yıl yeter” dediğimi hatırlıyorum.
Çok sonra aklına girdiğim arkadaşımla Bangkok’a yine gelmiştik. Durmuyorduk, bir şeyler ürettirip dünyaya satma hastalığına tutulmuştuk. Ne bulduysak satmak istiyorduk. Bangkok’a döndüğümüzde fulfillment bir depo işi yapmak istedim çünkü Bangkok’taki deri ve ahşap atölyeleri iştahlandırıyordu. Gece hayatında tanıştığımız ve Bangkok’ta yaşayan ABD’li ve Avrupalı gençlerin de Etsy, Amazon ve Shopify’da bir şeyler sattığını böylece Tayland’da ve komşu ülkelerde yaşadığını öğrendik, büyük depoların yüksek ücret talep ettiğini öğrenince minik bir fulfillment depo açtık.
O dönem Türkiye’de bunalıma giren yazılımcı arkadaşı da çağırıp yeni projeye üçüncü ortak yaptık. Bu proje fulfillment yardımcı uygulamaydı. Dünyanın herhangi bir ülkesinden herhangi bir yere, herhangi büyüklükte bir kargo en hızlı ve uygun, yavaş ve daha uygun, ne kadar sürede, nasıl gider ve gümrük regülasyonları nelerdir gibi onlarca prosedürün dökümünü çıkaran bir paneldi. Bu paneli komşu depo ve atölyeler de kullanmak isteyince kimse almasın düşüncesiyle “Yıllık 5000$” dedik ama kabul ettiler. Orta ölçekli depolar “Aylık 500$ olur mu yıllık veremem” diyince mecbur onları da kabul ettik. Panelden de kazanmaya başladık.
O sıralar yeni duyulan ve yavaştan büyüyen, daha sonra unicorn olacak olan FlashExpress bize ulaştı, küçük ve orta ölçekli fulfillment depoları aldıklarını, bizi de almak istediklerini söylediler. Teklif güzeldi, kabul ettik ve çok heyecanlıydık. Bir gün sonra “Lojistik panelinizi de almak istiyoruz” teklifi gelince neden olmasın dedik, satış ve devir işlemlerini gerçekleştirdik.
Dünyanın farklı yerlerini gezdik, partiler verdik, yeni insanlarla tanıştık, gittiğimiz her yerde “Burada ne yapılabilir, ne satılabilir, ne alınabilir” gözüyle de baktık ve bakmaya devam ediyoruz. Türkiye’de değil dünyada yaşadığımızı da keşfetmiştik.
Hala fiziksel bir şeyler ürettirme ve satma, ekip olarak saas projeleri yapma ve bireysel olarak pasif gelir üçgeninde gezinmeye devam ediyoruz. Kimilerine göre erken emeklilik, bize göre hiç bitmeyecek bir yolculuk, bir hayat tarzı.
Son Söz
Hayat cesurlara cömert. Steve Jobs’ın bir sözü hep aklımdadır “Ölümün olduğu bir dünyada tüm riskler komik kalıyor.” Tuhaf gelebilir ama kendimi artık bir savaşçı gibi görüyorum, inanılmaz bir özgüven ve mücadeleci tarafım gelişti.
Dünya savaşı mı çıkacak? Çıkabilir. Yeni bir salgın mı olacak? Olabilir. Dünya bir ekonomik buhrana mı girecek? Girebilir. Dolandırmak mı istiyor biri? Deneyebilir. Her şarta adapte olabileceğime, her durumda mücadeleyi bırakmayacağıma, her şeyi lehime kullanabileceğime ve her kaostan bir çıkış yolu bulabileceğime inanıyorum artık.
Peki ya inandığım gibi olmaz, ağır kaybedersem? Sorun değil. Yolda olmaya devam, yol öğretir. Tekrar mücadeleye ve yeni çıkış yolları bulmaya devam. Kimseden bir beklentim yok, sadece kendime inanıyor ve kimsenin beni yerden kaldırmayacağını biliyorum. Ayrıca mutluluklar kadar üzüntüler de, iyi şeyler kadar kötü şeyler de hayatın içinde yer alacak ve daima karşımıza çıkacak ve çıkmalı. Önemli olan bunlara verdiğimiz tepkiler ve sindirme şeklimiz. Olumsuz şeyleri dahi insan maddi ve manevi lehine kullanabilir. Yaşamda birçok şeyin kontrolü bizde değil zaten, bize düşen değişime adapte olabilmek.
Kimse bize muhteşem bir yaşam sözü de vermedi, dünya genel olarak kolay bir yer değil fakat bizim mücadeleci yanımız ve kendi sınırlarımızı bilmemiz, bir ülkeye veya bir bölgeye tıkalı kalmak zorunda olmadığımızı ve tüm dünyaya ulaşabileceğimizi fark ettiğimizde bu düşünce yapısı bizim için dünyayı daha kolay bir yer haline getirebiliyor.
Bilmemenin gücünü gördüm. Bir şeyi yapamayacağımızı bilmememiz onu yapmamızı sağladı.
— Bill Atkinson, Apple
Bazen ne olacağını, bizi nelerin beklediğini bilmediğimiz bir yola da girmemiz gerekebilir. Yolun sonunu görememek ve sadece yolda olmak belki bizi tahmin ettiğimizden çok daha iyi bir hayata götürebilir. Bill Atkinson’ın dediği gibi belkide başarmak için bazı şeyleri önceden bilmememiz gerekiyordur.
Son olarak, insan kaygı duyduğu sevdikleri için de mücadele veriyor aslında. Benim mücadelem hem kendim, hem maddi olarak destek olmak istediğim, hayatlarını değiştirmek istediğim sevdiklerim içindi aynı zamanda. Siz güçlenirseniz onları da güçlendirebiliyorsunuz.
Evet, hala öğreniyorum… 🙂